پتانسیل لرزه خیزی کلانشهراصفهان کم اما غیر منتفی

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما ، مرکز اصفهان ؛ پنجم دی ، روز ملی ایمنی دربرابر زلزله بهانه ایی شد برای بررسی وضع زلزله خیزی نصف جهان و استان صنعتی اصفهان

فرآيندهاي بنيادين و قدرتمند زمين شناختي که خارج از کنترل ما هستند، زمین لرزه ها را به وجود مي‌ آورند که  اين فرآيندها غير قابل پيش بيني هستند.

ازکمتر از یک و نیم ماه پیش تاکنون ، اخبار مربوط به زمين لرزه و تلفات و خسارات  ناشي از آن، در صدر اخبار كشورمان قرار گرفته است. از زلزله سرپل ذهاب کرمانشاه تا همین زلزله چندروز گذشته تهران و ملاردو به دنبال آن موجی از نگرانی ها و شایعات.

لرزه خیزی ایران

زمین لرزه يکي از مخربترين بلایای طبیعی است که همواره جوامع بشري را تهديد مي کند. ايران به علت قرارگیری در مسیر کمربند لرزه خیز آلپ- هیمالیا يکي از کشورهاي زلزله خيز جهان است. اين کمربند ازميان اقيانوس اطلس شروع شده وپس از عبور ازدرياي مديترانه، شمال ترکيه، ايران، هند،چين وجزاير فيليپين، به کمربند ديگري که اقيانوس کبير را دور مي زند، متصل مي شود. 

نقشه پهنه بندي خطر نسبي زمين لرزه در ايران تهیه شده توسط مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن.  موقعیت شهر اصفهان با ستاره مشخص شده است

 براساس نظريه زمين ساخت ورقه ای در ايران، همه ساله پوسته قاره اي عربستان به ميزان متوسط10 تا 17 ميليمتر در سال با راستاي كلي Az10 الی Az20درجه به سمت پوسته ايران حرکت مي کند. اين حرکت، بيش از10 ميليون سال قبل تاکنون به صورت آخرين مرحله فعاليت‌هاي کوهزايي درايران ادامه داشته وموجب فشردگي پوسته ايران مابين ورقه های عربستان درجنوب، توران درشمال وهنددرشرق شده است.براثر اعمال اين فشارها بر پوسته ايران انرژي بیشتر  به صورت زمین لرزه آزاد مي شود. از همین روی ، سالیانه زمین لرزه های کوچک و متوسط زیادی در ایران روی داده و هر چند سال یکبار زمين لرزه هاي بزرگی نیز رخ می دهد.از طرفي جمعيت روبه رشد و احداث سازه هاي مهم و ساختمان هاي مرتفع، خسارت هاي ناشي از زمین لرزه های بزرگ را به ويژه در شهرهاي بزرگ افزايش مي دهد.

لرزه خیزی اصفهان

آیا زمین لرزه نصف جهان را تهدید می کند؟

استان اصفهان به عنوان يكي از استانهاي صنعتي و مهم كشور نقش به سزايي در توسعه كشور ايفا مي‌ کند. با توجه به سرمايه گذاري هاي كلان اقتصادي در طرح  هاي مختلف عمراني و گسترش قطب هاي صنعتي،دانستن  خطر زمین لرزه در استان اصفهان امري ضروري است. برخی از شهرهای استان اصفهان از قبیل کاشان، فریدن ،سمیرم و شهرضا دارای پتانسیل لرزه خیزی بیشتری هستند. شهر اصفهان به علت قرارگیری در پهنه ساختاری سنندج- سيرجان دارای توان لرزه ای کمی است.

هر چند که پایین بودن ميزان فعاليت هاي لرزه اي از ويژگي هاي پهنه ساختاری سنندج- سيرجان است ولی احتمال بروز زمین لرزه کوچک در این پهنه منتفی نیست.

همین پایین بودن ميزان فعاليت هاي لرزه اي ، موجب شده تا اصفهان به عنوان استانی امن جانشین تهران در مدیریت بحران اعلام شود.

به گفته دکتر همایون صفایی از محققان برجسته در زمين زلزله و شناسايي گسلها،  اصفهان با توجه به ساختار زمین شناسی جزء معدود کلانشهرهای کشور است که در مقایسه با شهرهای تهران،مشهد، شیراز و تبریز ،پتانسیل لرزه خیزی از نظر تعداد و بزرگی کمی دارد ولی وقوع زمین لرزه کوچک در آن غیر منتفی اما جای نگرانی نیست.

تصوير ماهواره‌اي پردازش شده از منطقه ای به شعاع 100 کیلومتری شهر اصفهان به همراه 63 گسل اصلی شناسایی شده

عضوهیئت علمی دانشکده زمین شناسی دانشگاه اصفهان در خصوص وضع گسل‌های نزدیک به شهر اصفهان می گوید: ما در شعاع صد کیلومتری اطراف شهر اصفهان ۶۳ گسل فعال را شناسایی کرده‌ایم که برخی از آنها از اطراف شهر اصفهان می‌گذرند اما با  وقوع زمین لرزه ها که بزرگی کمی دارند، خطری کلانشهر اصفهان را تهدید نمی کند.

با شناسايي دقيق گسل هاي فعال در هر منطقه مي‌توان احتمال وقوع زمين لرزه‌ها را با ديد بهتري پيش‌بيني کرد.

شناسايي نکردن دقيق گسل هاي فعال از مهمترين مشكلاتي است كه غالباً در خصوص تعيين خطر زلزله در مناطق مختلف وجود دارد. طبق  مطالعه صورت گرفته گسل های شناسایی شده ده‏ها و در مواردي تا چند صد كيلومتر درازا دارند.

به علت پوشش وسيع آبرفت هاي دشت اصفهان توسط مناطق کشاورزي و مناطق مسكوني تشخيص گسلها در اصفهان به سادگي ميسر نیست. تعدادي از گسل هاي فرعي به تبعيت از گسل هاي اصلي درحاشيه شهر شناسايي شده‌اند. به طوركلي در بخشهاي جنوبي شهر اصفهان گسلهاي شناسايي شده تراكم بيشتري دارند.

وی ادامه داد:البته برخی شهرها همچون کاشان،سمیرم، فریدن و شهرضا پتانسیل لرزه خیزی بالایی دارد ولی خیلی هم جای نگرانی نیست.

نقشه پهنه بندی خطر لرزه ای ایران تهیه شده توسط پژوشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله ایران. موقعیت شهر اصفهان با ستاره مشخص شده است

درست است که  نصف جهان  به علت  شرایط محیطی و پهنه ساختاری  از شهرهای زلزله‌خیز به حساب نمی آید؛اما این دلیلی بر بی توجه ی به بافت فرسوده و ساخت و سازها  نیست.

شهروندان نصف جهان نگران کهلرزه ها  نباشید

 دکتر همایون صفایی از پژوهشگران برجسته زمين زلزله و شناسايي گسلها اظهارداشت :  در دهه پیش رو، 90 کهلرزه‌ در استان اصفهان بدون خسارت قابل توجه رخ داده  است ولی وقوع زمین لرزه های کوچک برای بافت های بسیار فرسوده می تواند خطرداشته باشد.

وقوع این کهلرزه ها در استان مردم را به وحشت انداخت به طوری که شهروندان اصفهانی برای حفظ جان خود در خیابان‌ها شب را به صبح رساندند. آخرین پس لرزه ای که اصفهانی ها را نگران کرد مربوط به وسعت زلزله دلخراش کرمانشاه بود که شامگاه یکشنبه ۲۱ آبان بسیاری از شهرهای کشور از جمله اصفهان آن را احساس کردندولی شهروندان اصفهانی نباید نگران باشند چون  زمین لرزه نصف جهان را تهدید نمی کند.

با توجه  به تطبيق صدها زمین لرزه با بزرگي بين 2 الي 5 ريشتر در پژوهش هاي انجام شده توسط كارشناسان امور لرزه‌خيزي سازمان انرژي اتمي ايران در سالهاي 1355 تا 1357 همچنين طي فعاليت پايگاه لرزه نگاري استان اصفهان از سال 2000 ميلادي با راستاي گسل‌هاي شناسايي شده خصوصا در محل تلاقي گسل ها مي توان اين گونه نتيجه گرفت که با وجود آرامش نسبی در محدوده شهر اصفهان ولی بايد وضع لرزه خيزي آن مورد توجه قرار گيرد.

وجود حدود 2300 هکتار بافت فرسوده در نصف جهان

به گفته عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی بیش از 156 هزار هکتار بافت فرسوده و ناکارآمد شهری در کشور وجود دارد که در این بافت های فرسوده 19 میلیون نفر ساکن هستند که به علت  کمبود امکانات و استانداردهای پایین در وضع نامطلوبی هستند.

بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری بخش قابل توجهی از شهر اصفهان و سایر شهرهای کشور را تشکیل می‌دهند. این بافت‌ها از یک سو، از طیف گسترده مشکلات کالبدی، عملکردی، ترافیکی و زیست‌محیطی رنج می‌برند و از سوی دیگر مهمترین پتانسیل شهرها برای استفاده از زمین برای اسکان جمعیت، تأمین فضاهای باز خدماتی و نیز بهبود زیست‌محیطی محسوب می‌شوند.

بنابر آمارهای اعلام شده، در کشور پنج میلیون خانه کم دوام وجود دارد که از این تعداد سهم شهر اصفهان 30 هزار خانه فرسوده است که نیازمند بازسازی است.

شکل‌گیری برخی از محلات و مناطق شهرهای بزرگ بنا به علل متعدد به گونه‌ای است که با ضوابط و معیارهای شهرسازی و معماری امروز به ویژه در کلانشهرها مغایرت دارد. این بافت به مرور زمان فرسوده‌تر شده و علاوه بر فرسودگی بنا، شبکه تأسیسات شهری آنها نیز فرسوده شده و کارکردهای شهری خود را از دست می‌دهند

بافت فرسوده علیرغم انسجام محله ‌ای و بافت اجتماعی قوی نیز به واسطه موقعیت شهری خود در میان سایر پهنه‌های شهری، از مشکلاتی فراتر از نحوه ساخت‌وساز و مسایل رنج می‌برند.

تصوير ماهواره‌اي پردازش شده از اطراف شهر اصفهان. گسلهاي اصلي با ضخامت بيشتر و گسلهاي فرعي با ضخامت کمتر نمايش داده شده‌اند

در بیشتر محله های اصفهان، خانه‌ها یا کوچک هستند یا به علت  معماری غلط به هم مرتبطند و امکان نوسازی جداگانه وجود ندارد،بنابراین  نیازمند رضایت اهالی به طرح تجمیع است که کمتر کسی از آن استقبال می‌کند.

مناطق یک و سه اصفهان به سبب تراکم جمعیتی و جای دادن بیشترین هکتار بافت فرسوده در خود، بیش از سایر نقاط شهری نیاز به نوسازی و احیا دارد.

مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان با اشاره به اینکه این کلانشهر دارای بخش زیادی بافت فرسوده یا بافت ناکارآمد شهری است، گفت: در شهر اصفهان حدود 2300 هکتار بافت ناکارآمد مصوب وجود داردکه با توجه به شاخص های ۳ گانه، به تأیید شورای عالی شهرسازی و معماری کشور رسیده است.

حسین جعفری ادامه داد: در حال حاضر حدود 550 هزار نفر از جمعیت شهر اصفهان ساکن بافت فرسوده هستندوبیش از نیمي از املاک واقع در بافت فرسوده سند مالکيت ندارند و اين موضوع روند نوسازي اين بافت ها را با مشکل مواجه كرده است.

با توجه به ناپایداری کالبد بافت فرسوده، در مواقع بروز خطر، بازسازی اين بافت ها کاري بسيار مهم و پيچيده خواهد بود و اين در حالي است که املاک داراي سند 6 دانگ مي توانند از تسهيلات دولتي براي بازسازي استفاده كنند.

وی ادامه داد: تاکنون تعدادی پروانه ساختمان برای شهروندانی که براي نوسازي بافت فرسوده اقدام کرده اند صادر همچنین طرح هایی  شامل  بازسازي محور تاريخي فرهنگي اصفهان اجرا شده است.

مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان تأکید کرد: تاکنون 10 درصد از بافت فرسوده را  خود مردم در مناطق 15 گانه شهرداري اصفهان با دريافت پروانه ساختماني نوسازي و بهسازي کرده اند.

طبق ماده 59قانون برنامه ششم باید سالانه دست کم  10 درصد از بافت فرسوده شهري مرمت و احيا شود.

دولت برای نوسازي املاک واقع در بافت هاي فرسوده تا زمان ساخت، مبلغ  200 ميليون ریال  به ازاي هر واحد به عنوان وديعه مسکن با کارمزد چهار درصد و براي ساخت هر واحد مسکوني نيز مبلغ 500 ميليون ریال  تسهيلات با کارمزد هشت درصد پرداخت مي كند.

خطر فرونشست زمین در نصف جهان؛زلزله ایی خاموش

هرچندگفته شد که اصفهان  دارای توان لرزه ای کمی است اما در گفت و گو با برخی صاحب نظران خطر فرونشست زمین به عنوان زلزله ایی خاموش نصف جهان را تهدید می کند.

به گفته سیدحسین خادم زاده رییس مدیریت بحران اداره کل راه و شهرسازی استان اصفهان، برخی مناطق استان   به علت  کم آبی دچار فرونشست و نشست  شدید زمین شده است و  با توجه به بحرانی بودن ۱۷ دشت استان، علاوه بر مطالعات دشت مهیار، ضرورت دارد مطالعات جامع سایر دشت ها نیز انجام شود.

تصوير ماهواره‌اي پردازش شده از منطقه ای به شعاع 100 کیلومتری شهر اصفهان به همراه 63 گسل اصلی شناسایی شده. كانون سطحي كهلرزه‌هاي ثبت شده توسط كارشناسان بخش زلزله‌شناسي سازمان انرژي اتمي ايران طي سالهاي 1355 الي 1357 به رنگ نارنجي نشان داده شده‌اند و كهلرزه‌هاي ثبت شده توسط پايگاه لرزه‌نگاري موسسه ژئوفيزيك دانشگاه تهران در استان اصفهان طي سالهاي 2000 الي 2003 ميلادي كه به رنگ زرد نمايش داده شده‌اند

به عقیده کارشناسان و برخی اساتید دانشگاه، نشست ها و فرونشست زمین در برخوار ،دامنه فریدن و شمال اصفهان از جمله  جنوب فرودگاه بین المللی شهید بهشتی ، به علت  مصرف بیش از حد آب‌های زیرزمینی بوده و به نوعی یک زلزله خاموش است و باید  به مردم اطلاع‌رسانی و آموزش‌های لازم  را برای مصرف بهتر آب‌های زیرزمینی ارائه شود.

 مدیر کل مدیریت بحران استانداری اصفهان هم  می گوید: همه شهرداری ها موظفند که داخل شهر در خصوص تاب آوری ساختمان ها و تأسیسات در برابر فرونشست اقدامات لازم را انجام دهند و شرکت  آب منطقه ای اصفهان  نیز موظف است برنامه جامعی برای پیشگیری از فرونشست دشت ها صورت  دهد .

منصور شیشه فروش ادامه داد:  برای عملی شدن این موضوع بایدادوات  هوشمند و شماره خوان  بر سر چاه های مناطق برای کنترل برداشت آب نصب و با همکاری سازمان  جهاد کشاورزی استان اصفهان، الگوی کشت برای کشاورزان تعریف و در خصوص طرح تعادل منابع مصرف آب تعادل بخشی کند.

نگارنده :سیده پروین امامی